საქართველოს სომეხთა ეპარქიის ფორმირების ისტორიული პერიოდი

ისტორიული წყაროების მიხედვით, სომეხთა სამოციქულო წმიდა ეკლესია საქართველოში, როგორც ცალკე საეკლესიო ერთეული, მოქმედებდა V საუკუნიდან. ამის შესახებ მოწმობს X საუკუნის ისტორიკოსის - უხტანესის, ისტორიული მატიანის - "სომხეთის ისტორიის" თავი „ისტორია განყოფისა ქართველთა სომეხთაგან“. აღსანიშნავია, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ ცურტავი ქართულ ეკლესიას ეკუთვნოდა, ის სომხურენოვანი ეპარქია იყო, სადაც V საუკუნიდან საეკლესიო ღვთისმსახურება წმინდა შუშანიკის განკარგულებით სრულდებოდა სომხურად.

უნდა აღინიშნოს, რომ XI საუკუნის ისტორიკოსის მათევოს ურჰაეცის „ისტორიის“ თანახმად, ცნობილი ქართველი მეფის დავით აღმაშენებლის მიერ (1089- 1125 წწ.) საქართველოში სომხური ეკლესიის წარმომადგენლობას მიენიჭა იმ დროისათვის უმაღლესი სტატუსი, ადმინისტრაციული ცენტრით თბილისში. ეპარქიის დაფუძნებამდე, ჯერ კიდევ VII საუკუნეში საქართველოს სომხურ თემს ხელმძღვანელობდნენ სომეხი ეპისკოპოსები და მღვდლები, სომხებს ჰქონდათ თავიანთი ეკლესიები და სამლოცველოები. ვარაუდობენ, რომ საქართველოს სომეხთა ეპარქია დაარსდა XII საუკუნეში. საქართველოს სომეხთა ეპარქიის რეზიდენცია იყო ქალაქ ტფღისის (თბილისი) „სურბ გევორგ“ ეკლესია (XIII ს.)