იესო ქრისტეს დიდებული   აღდგომის დღესასწაული, რომელსაც სომხურად უწოდებენ ზატიკს, რაც ნიშნავს    გამოყოფას, მოცილებას,  ცოდვებისაგან დაშორებას და დაბრუნებას   ღმერთთან.    აღდგომა ორივე, როგორც ძველი, ასევე   ახალი  აღთქმით მიიჩნევა ძირითად საეკლესიო დღესასწაულად.   ჯვარცმული ქრისტე კლდეში გამოკვეთილ საფლავში დაასვენეს და ლოდი მიაგორეს, დაუყენეს მცველთა დასი. სამი დღის შემდეგ, კვირა დილით, როცა  მარიამ მაგდალინელი, იაკობის დედა მარიამი  და სალომე მივიდნენ, რომ ქრისტეს სხეული  არომატული ზეთებით სცხონ , ამ დროს მათ გამოეცხადა  ორი ანგელოზი და თქვეს:   "რატომ ეძებთ ცოცხალს მკვდრებს შორის: ის არ არის აქ, არამედ აღდგა" (ლუკა 24:5-6).  მოხდა უდიდესი სასწაული: ქრისტე აღდგა! აქედან შეიძლება უკვე მივიჩნიოთ, რომ დაიწყო აღდგომის დღესასწაულის აღნიშვნა.  

აღდგომის ამბავი ქალებმა  ახარეს მოციქულებს, შემდეგ იესო გამოეცხადა მათ. ქრისტეს აღდგომა  გახდა ქრისტიანული ქადაგების და  რწმენის საფუძველი: "თუ არ არის მკვდრეთით აღდგომა, მაშინ ქრისტე არ აღმდგარა. და თუ ქრისტე არ აღმდგარა, ჩვენი ქადაგება ამაოა, ამაოა თქვენი   რწმენაც "(I კორნთ. 15:13-14).  სააღდგომოდ  მორწმუნეები კვერცხებს  ღებავენ.  კვერცხი არის სიმბოლო აღდგომისა და ახალი  ცხოვრების დასაწყისისა, წითელი ფერი -   ჯვარცმული ქრისტეს სისხლისა, რომელიც    დაიღვარა კაცობრიობის ხსნისათვის. წმინდა გრიგოლ ტათევაცის თანახმად:    "ჩვენ მხოლოდ აღდგომას ვღებავთ კვერცხს, ვინაიდან კვერცხი სამყაროს ნიმუშია, როგორც    ბრძენნი ამბობენ, „ნაჭუჭი ცას ჰგავს,  გარსი - ჰაერს, ცილა - წყალს, გული კი - დედამიწაა. წითელი ფერი კი განასახიერებს იმას, რომ სამყარო    ქრისტემ   სისხლით გამოისყიდა და ჩვენ წითელი კვერცხის ხელში აღებით ვაცხადებთ ჩვენს   გადარჩენას“.    აღდგომის დღესასწაულის წინა საღამოს ეკლესიებში აღევლინება ჭრაგალუიცის წმინდა წირვა, რითაც იწყება  აღდგომის  დღესასწაული.  დილით ეკლესიებში ღვთისმსახურებები ტარდება, ანდასტანის ცერემონია, შემდეგ - წმინდა წირვა.    წმინდა აღდგომის დღესასწაულზე  მორწმუნეები ერთმანეთს ესალმებიან «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» - "ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით ",  პასუხია:  «Օրհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի» -  "ნეტარ არს აღდგომა ქრისტესი".

დიდ შაბათს აღინიშნება იესოს მიერ ჯოჯოხეთის შემუსვრა და  მართალთა სულების გათავისუფლება. საეკლესიო წესის თანახმად, საღამოს ღვთისმსახურების შემდეგ ახალი დღე იწყება. საღამოთი აღევლინება ჭრაგალუიცის წმინდა წირვა, რომლის დასასრულს აუწყებენ მაცხოვრის ბრწყინვალე აღდგომის ამბავს:  «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» - "ქრისტე მკვდრეთით აღსდგა ",  პასუხია:  «Օրհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի» -  "ნეტარ არს აღდგომა ქრისტესი".

 ამით სრულდება დიდი მარხვა.

დიდ პარასკევს მეორენაირად წითელი პარასკევიც ეწოდება. ეს დღე ყველაზე მძიმე დღეა წლის განმავლობაში.   ამ დღეს მოხდა ჯვარცმა და ხორციელი სიკვდილი უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი. დიდი პარასკევის ღვთისმსახურება იესო ქრისტეს ჯვარცმას, ჯვარიდან გარდამოხსნასა და დასაფლავებას იხსენებს.  
მსახურების დაწყებამდე ტაძრის შუაგულში მზადდება ამაღლებული, ყვავილებით მორთული სადგამი - "საფლავი", სრულდება გარდამოხსნის შემოტარება ეკლესიის გარშემო.

ვნების შვიდეულის ხუთშაბათი დღე, ე.წ. "დიდი ხუთშაბათი",   დიდი ხუთშაბათის მსახურებაზე იესო ქრისტეს მიერ მოწაფეთათვის ფეხთა ბანვას, საიდუმლო სერობას, გეთსამანიის ბაღში იესო ქრისტეს ლოცვას და იუდას მიერ მის გაცემას ვიხსენებთ. უფალმა ზიარების საიდუმლო სწორედ ამ დღეს, სერობის ჟამს, დაადგინა. ყველა ქრისტიანი უნდა ეცადოს, რომ დიდ ხუთშაბათს უზიარებელი არ დარჩეს. უფლის მაგალითით, მღვდელი ეკლესიის საკურთხეველზე მუხლმოდრეკილი ფეხებს ჰბანს 12 ბავშვს ან ეკლესიის მსახურებს და ზეთს სცხებს მათ.

დიდი ხუთშაბათის საღამოს სრულდება დიდი პარასკევის ცისკარი, რომლის დროსაც   სახარებიდან ამოკრებილი  ნაწყვეტები იკითხება.  

არსებობს ძველი ტრადიცია, რომლის თანახმადაც, სანთელი, რომელიც  სახარების კითხვისას ხელში გვეჭირა, ასევე ანთებული უნდა წავიღოთ სახლში.

ვნების კვირის ოთხშაბათს იხსენებენ ბეთანიაში ქალის მიერ  იესო ქრისტესთვის ნელსაცხებლის   ცხებას და  უფლის ღალატს. ქალი  პატიოსანი და ძვირფასი ზეთით სცხებს იესოს. ამის შესახებ    სახარებიდან ცნობები გვაქვს, რომლებიც ერთმანეთს ავსებენ. მოწაფეები    გაბრაზებულები არიან, რადგან ამ ზეთის გაყიდვის შედეგად  ბევრი ღატაკისთვის   მოწყალების გაცემა შეიძლებოდა.    იესო პასუხობს მოსწავლეებს   "ყოველ ჟამს ღატაკები თქვენთან არიან,   მე კი ყოველთვის ვერ ვიქნები თქვენთან,     ჩემს სხეულზე ამ ზეთის ცხებით, მან ჩემი დაკრძალვა განაპირობა.

მაგრამ სიმართლეს გეუბნებით, იქ,  სადაც ეს სახარება იქადაგება, ის და მისი გაკეთებული ეხსომებათ“  (მათ. 26:11-13) ვნების კვირის ოთხშაბათი იუდას მიერ იესო ქრისტეს გაცემის დღეა. ამიტომ დიდი ოთხშაბათის საეკლესიო მსახურება იუდას ვერცხლისმოყვარეობასა და გამცემლობას კიცხავს და ჰგმობს. ვნების კვირის ოთხშაბათი მოგვიწოდებს  ბოროტად არ გამოვიყენოთ ღვთის სიყვარული და ნდობა, ყოველთვის გვახსოვდეს მისი წამება და სიკვდილი კაცობრიობისთვის,  არ გადავუხვიოთ ჭეშმარიტ  გზას და  ვადიდოთ   უფალი.

(მათ. 25:1-13) დიდი სამშაბათის მსახურებაზე ვიხსენებთ იგავს ათი ქალწულისა და ტალანტების შესახებ. ამ დღეს წმინდა ეკლესია კიდევ ერთხელ და საგანგებოდ მოუწოდებს მორწმუნეებს სულიერი სიფხიზლისკენ. ჩვენთვის ბოძებული ნიჭისა და ძალების მართებული გამოყენებისკენ.    

ვნების კვირის  სამშაბათს საღამოს ღვთისმსახურების დროს ეკლესიაში გამოდის ათი ბავშვი.  ხუთ მათგანს დანთებული სანთელი აქვს ხელში,  რაც სიმბოლურად გონიერ ქალწულებს განასახიერებს, დანარჩენ ხუთს - ჩამქრალი  სანთლები, უგუნურ ქალწულთა განსასახიერებლად. 

დიდ ორშაბათს ეკლესია უნაყოფო ლეღვის გახმობას იხსენიებს. ეს ლეღვი იმ იუდეველთა სახეა, რომელთა გულშიც იესო ქრისტემ ჭეშმარიტი ნაყოფი ვერ ჰპოვა. ეკლესია დიდ ორშაბათს ადამიანებს სინანულისკენ მოუწოდებს.  როდესაც იესო იერუსალიმიდან დაბრუნებისას ახმობს უნაყოფო ლეღვის ხეს და ამბობს:  "ყველაფერს, რასაც თქვენ ლოცვაში რწმენით   ითხოვთ,   მიიღებთ" (მათე 21:22)  

წმინდა აღდგომის წინა კვირა დღეს სომეხთა სამოციქულო ეკლესია აღნიშნავს   ბზობის დღესასწაულს, რომელიც განასახიერებს ქრისტეს დიდებით  შესვლას იერუსალიმში. სრულიად სომეხთა კათოლიკოსმა უწმინდესმა და უნეტარესმა გარეგინ II-მ   ბზობის დღესასწაული გამოაცხადა ბავშვების კურთხევის დღედ, იმ გარემოების  გათვალისწინებით,   რომ უფლის იერუსალიმში  შესვლის დროს    ბავშვები შეეგებნენ მას, შეძახილებით „კურთხეულ იყოს ძე დავითისა“,  (მათ. 21:15), იესუ მოვიდა ღარიბების საქადაგებლად,   ტკივილების მოსაშუშებლად, ტყვეების გასათავისუფლებლად და უსინათლოთათვის   მხედველობის დასაბრუნებლად.  მოსახლეობა იესოს ზეიმით შეეგება, ზოგი მის სახედარს ფეხქვეშ თავის სამოსს უგებდა, ზოგი პალმის ტოტებს — ბაიას უფენდა, თან „ოსანას“ შესძახოდნენ. ბზობის რიტუალი სიმბოლურად იმეორებს სახარების ამ მოთხრობის ზოგიერთ დეტალს; მღვდელმსახურნი მლოცველთა მიერ მიტანილ ტოტებს აკურთხებენ, გალობენ „ოსანას“: „ოსანა ძესა დავითისასა, კურთხეულ არს მომავალი სახელითა უფლისაჲთა! ოსანა, რომელი ხარ მაღალთა შინა!“ (მათე 21, 9) და სხვა.  ეკლესიის მამათა სწავლების თანახმად,   იესოს  ფეხებქვეშ  ტანსაცმლის გაგება  ცოდვებისაგან გათავისუფლების სიმბოლოა.   რტოების ჩუქება კი - პატივისცემის გამოხატულება.      ზეთისხილის და პალმის ტოტების ჩუქება ქრისტესთვის, რომელმაც ლაზარე აღადგინა მკვდრეთით, სიმბოლურად სიკვდილზე გამარჯვებაა.  

ბზობის წინა შაბათ დღეს სრულდება ბზობის წინასადღესასწაულო ცერემონია, იხსნება  საკურთხევლის ფარდა    და მეორე დღეს, ღვთისმსახურების შემდეგ აღევლინება საღმრთო ლიტურგია. ბზობის დილით ეკლესიაში აკურთხებენ ზეთისხილის ან ტირიფის ტოტებს და ურიგებენ მორწმუნეებს. ტირიფის ტოტები, რომლებიც    უნაყოფოა,  განასახიერებენ კერპთაყვანისმცემლებს, რომლებმაც ნაყოფი გამოიღეს მხოლოდ ქრისტესათვის ჩუქების შემდეგ.  რტოების სირბილე სიმბოლოა ქრისტეს მიმდევრების თავმდაბლობისა.

დიდი მარხვის 41-ე დღეს სომეხთა სამოციქულო ეკლესიაში ლაზარეს აღდგინების ხსოვნის   დღეა. ლაზარეს აღდგინების შესახებ მოთხრობილია იოანეს სახარების მე-12 თავში. სადაც უფალმა ასევე დაადასტურა იმის შესახებ, რომ ის არის ჭეშმარიტად სიკვდილის მძლეველი. იესოს უყვარდა ლაზარე და მისი დები. ლაზარეს აღდგინების ეპიზოდს ლამაზი სათაური აქვს: „და იესო ატირდა...“ იესოს ტირილის დანახვით, ებრაელები ამბობენ : "ნახეთ, როგორ უყვარდა იგი".  ქრისტეს ტირილი შემდგომში ყველას მიმართ მისი   უსაზღვრო სიყვარულის   მოწმობაა.    უფალმა თქვა, რომ თავად ის იყო ყოველთათვის სიცოხლე: “მე ვარ აღდგომა და სიცოცხლე. ვინც მე მიწამებს, კიდეც რომ მოკვდეს, იცოცხლებს. ყველა, ვინც ცოცხალია და ჩემი მორწმუნეა, არ მოკვდება უკუნისამდე”.

უფალი გვაუწყებს მეორედ მოსვლის შესახებ. როდის მოხდება ეს მეორედ მოსვლა არავინ იცის, მაგრამ როგორც საღვთო წერილი გვაუწყებს, ის მაშინ იქნება, როცა ადამიანი სულიერად ისე დაეცემა, რომ გაქრება სიყვარული თვით უახლოესთა შორისაც კი და სარწმუნოება დაიკარგება.  ადამიანის დანიშნულება ამ ქვეყნად მხოლოდ მიღება და მოხვეჭაა, რა თქმა უნდა, ასეცაა, მაგრამ ადამიანმა უფრო მეტი უნდა გასცეს მეორე ადამიანის და ქვეყნისათვის. მოკლედ რომ ვთქვათ, ადამიანი ნეტარებისა და სიყვარულისთვისაა დაბადებული და ეს სიყვარული საქმით უნდა გამოვლინდეს.     ყველა ქრისტიანულ ეკლესიას აქვს კვირა, მეორედ მოსვლის სახელზე.

პირველი სომეხი კათოლიკოსის წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის ხსენების დღე სამი ხსენების დღიდან ერთი-ერთია და წლის განმავლობაში - პირველი. სომეხთა სამოციქულო   ეკლესიის კალენდრით, აღინიშნება დიდი მარხვის მე-6 კვირა დღის წინა შაბათ დღეს.  დღესასწაული აღინიშნება ხორ ვირაპში წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის ტანჯვის ხსენების ნიშნად. 

 ისტორიული წყაროების თანახმად, წმინდა გრიგოლ განმანათლებელი მთავარ ანაკ პართევის შვილი იყო. ანაკ პართევმა მოკლა არშაკუნიანთა მეფე ხოსროვი, შემდეგ იგი თვითონ სომეხმა   მთავრებმა მოკლეს. მისი  შვილი, გრიგოლი, გაიზარდა და განათლებას მიიღო  კესარიაში, როგორც ღრმად მორწმუნე ქრისტიანმა, მოგვიანებით კი გახდა ხოსროვ მეფის შვილის - ტრდატ მეფის  სამეფო კარის   მწიგნობართუხუცესი. თუმცა, როდესაც  შეიტყო, რომ გრიგოლი ქრისტიანია, თანაც მეფის მკვლელის  შვილი, ტრდატმა იგი აწამა და გამოკეტა ხორ ვირაპის მიწისქვეშა საპყრობილეში.    IV საუკუნის მსოფლიო ეკლესიის   პატრიარქი წმინდა იოანე ოქროპირი  წმინდა გრიგოლ განმანათლებელზე წერდა:    "გახსოვდეთ მისი მოთმინება   მიწისქვეშა საპყრობილეში ... სიტყვით აუწერელია მისი გაჭირვება,   ის ცხოვრობდა მორიელებსა  და მცოცავებში, სადაც   არც თანამოსაუბრე   ჰყავდა, არც მეგობარი, არც დამხმარე, არც მოსამსახურე.   დიდი თავშეკავებით, მოთმინებით,  თითქოს საფლავში ცოცხლად იმყოფებოდა, უსახლკაროდ, შიშველი, ზაფხულის სიცხესა და ზამთრის ყინვაში, იმიტომ რომ იგი ღმერთთან იყო ახლოს”. ხორ ვირაპში 13 წლის წამების შემდეგ წმინდა გრიგოლ განმანათლებელი გამოდის მიწისქვეშა საპყრობილიდან,  ქრისტეს ნათელს ავრცელებს სომეხთა ქვეყანაში, ამით ხდება სახელმწიფოებრივად აღიარებული  სომეხთა ეკლესიის პირველი პატრიარქი.  წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის,  როგორც საერთო ქრისტიანი წმინდანის, ხსენებას აღნიშნავენ  სხვა ქრისტიანული ეკლესიებიც.

დიდი მარხვის მეხუთე კვირას  მსაჯულის კვირა ეწოდება.  დღის საიდუმლოს ხსნის ქვრივი ქალისა და მსაჯულის იგავი (ლუკა 18:1-5).    იგავი იმის შესახებაა, რომ ყოველთვის უნდა ილოცონ და არ მობეზრდეთ. „ერთ ქალაქში იყო ერთი მსაჯული, ღვთისა არ ეშინოდა და ხალხისა არ რცხვენოდა. იმავე ქალაქში ცხოვრობდა ერთი ქვრივი. მივიდა მასთან და უთხრა: „დამიცავი ჩემი მოქიშპისაგან“. დიდხანს უარობდა. მერე თავისთვის თქვა: „მართალია, ღვთისა არ მეშინია და ხალხისა არ მრცხვენია, მაგრამ, რაკი ეს ქვრივი მოსვენებას არ მაძლევს, დავიცავ, რომ აღარ მოვიდეს და თავი არ მომაბეზროს“. თქვა უფალმა: „გესმით, რას ამბობს უსამართლო მსაჯული? განა ღმერთი არ დაიცავს თავის რჩეულთ, რომელნიც დღედაღამ მას შეღაღადებენ, და არ იქნება სულგრძელი მათდამი? თქვენ გეუბნებით: მალე დაიცავს მათ. მაგრამ, როცა ძე კაცისა მოვა, ნეტა ჰპოვებს ამქვეყნად რწმენას?“

IV საუკუნის დასაწყისში  წამებული ორმოცი მოწამე პატარა ჰაიქის (მცირე ჰაიქის) სხვადასხვა ქალაქებიდან   იყო და ქალაქ სებასტიის საიმპერატორო ჯარის სამხედრო სამსახურში იმყოფებოდა. როცა იმპერატორი ლუკინიუსის ბრძანებით დუქსმა ლუსიასმა დაკითხა სამხედროები - ჯარში ქრისტიანი ჯარისკაცების გამოვლენის მიზნით, 40 მათგანი, რწმენის ერთგულნი, გაბედული პასუხებით    აღიზიანებენ მოსამართლეს  და მათ აპატიმრებენ.    ზამთრის ცივ ღამეს, ისინი ჩაყარეს სებასტიის მახლობლად მდებარე ტბაში, ერთმა მათგანმა ვერ გაუძლო წამებას, ამოვიდა ტბიდან და გაიქცა იქვე   მახლობლად მდებარე ქოხში, თუმცა აღასრულა სიცოცხლე, ვერც მიწიერი სიცოცხლე შეინარჩუნა, ვერც ზეციერს მიაღწია.     გარიჟრაჟზე  ყველა მოწამე გამოჩნდა ნათლის   გვირგვინით შემკობილი. მცველ ჯარისკაცთაგან ერთმა ეს რომ დაინახა,  ქრისტეს რწმენით აღივსო,  ტბაში ჩავარდა და მათსავით გვირგვინოსანი გახდა.   ღვთაებრივი   სასწაულით ზამთრის ყინვას გაუძლეს მოწამეებმა, დილით კი ისინი აწამეს. მათი ნაწილები დასვენებულია სებასტიაში, სადაც შემდგომში ააშენეს „40 ყრმის“ სახელწოდებით 40 გუმბათოვანი  ტაძარი, რომელიც თემურლენგის შემოსევამდე იდგა.   წმინდა მოწამეთა ამბავი მოგვიწოდებს -  ცხოვრების  ყველა სირთულეშიც კი ერთგულნი ვიყოთ ქრისტეს რწმენისა, გავუმკლავდეთ    ვნებებს, რათა გვეღირსოს   ზეციური გვირგვინი.

განზოგებაზე დიდი მარხვა არ წყდება, ანუ ვინც მარხულობს, აგრძელებს მარხვას.  მალაქია ორმანიანის თანახმად, სახელწოდება განზოგება  ეწოდება დღეს, რომელიც აშუალედებს დიდ მარხვას, რომელსაც სადღესასწაულო მნიშვნელობა არა აქვს. განზოგებაა დიდი მარხვის მეოთხე ოთხშაბათი ანუ 24-ე დღე.  განზოგებიდან დაწყებული სიმშვიდის ღვთისმსახურების დროს ასრულებენ “სტეღის” საგალობლებს.

ხალხური ტრადიციის თანახმად, ამ დღეს დიასახლისები აცხობენ ბაღარჯს (კვერს), რომელშიც ათავსებენ მონეტას. მას, ვისაც შეხვდება მონეტა, იმ წელს წარმატება ექნება.

დიდი მარხვის მეოთხე კვირას მნეს კვირა ეწოდება, დღის საიდუმლო  აიხსნება უსამართლო მნეს არაკით.   ამას მოიხსენიებს მხოლოდ ლუკას სახარება.   არაკის შინაარსი შემდეგია: ერთ მდიდარ კაცს ჰყავდა მნე. ამბავი მოუტანეს, რომ მნე ანიავებდა მის ქონებას. დაიბარა და ანგარიში მოსთხოვა. მნე ფიქრობდა: „რა ვქნა, პატრონი მართმევს სამნეოს“. დაიბარა თავისი ბატონის ყველა მოვალე   და მათ დაუთმო   ვალის ნაწილი.   შეაქო ბატონმა უსამართლო მნე, ხერხიანად რომ მოიქცა. ერთი შეხედვით, თითქოს, წინააღმდეგობა არის ამ ქებაში. მაგრამ, უსამართლო მმართველმა       მოვალეებს უბოძა ის, რაც თავის სასარგებლოდ ეწერა, ვალის ბოძებით არანაირი ზიანი არ მიაყენა პატრონს.  რადგან ამ სოფლის ძენი ნათლის შვილებზე მოხერხებულნი არიან თავიანთ მოდგმაში.  და მეც გეუბნებით თქვენ: შეიძინეთ მეგობრები უსამართლობის მამონისგან, რომ, როცა გაღარიბდებით, მიგიღონ საუკუნო სავანეში.  მცირედში ერთგული ბევრშიც ერთგულია; და ვინც მცირედშიც უსამართლოა, ბევრშიც უსამართლოა.   ჰოდა, თუ უსამართლო მამონას არ უერთგულეთ, ჭეშმარიტს ვინ განდობთ?  და თუ სხვისას არ უერთგულებთ, თქვენსას ვინ მოგცემთ?  არც ერთ მსახურს არ შეუძლია ორ ბატონს ემსახუროს: ან ერთი უნდა სძულდეს და მეორე უყვარდეს. ან იმ ერთს შეეთვისოს და მეორე დაამციროს. ვერ შეძლებთ ღმერთსაც ემსახუროთ და მამონასაც!“. სანაქებოა  უარის თქმა, რაც  ზუსტად მარხვის აზრია. 

მარხვა ადამიანს სძენს რაიმე  ცდუნებაზე უარის თქმის უნარს,   საიდანაც იწყება თვითშეკავება. არაკის   ალეგორიული მნიშვნელობა ისაა, რომ მდიდარი კაცი უფლის განსახიერებაა, მნე კი - ცოდვილის, ვინც დიდი დროის მანძილზე ანიავებს უფლის ბოძებულს იქამდე, სანამ უფალი მას პასუხსაგებად არ იბარებს.   უსამართლო მმართველი ასახიერებს ყველა იმას, ვინც მოინანია,   მიუტევა მევალეებს   და გახდა   ანგელოზთა და სამართლიანთა საყვარელი.

დიდი მარხვის მესამე შაბათ  დღეს სომეხთა სამოციქულო ეკლესია  აღნიშნავს გამოჩენილი თეოლოგების - სასულიერო პირების წმინდა ჰოვანეს ოძნელი კათოლიკოსის, წმინდა ჰოვჰან ვოროტნეცის და წმინდა  გრიგორ ტათევაცი ვარდაპეტის ხსენების დღეს. წმინდა ჰოვანეს ოძნეცი, რომელსაც ასევე „იმასტასერს“ უწოდებდნენ, სომეხთა ეკლესიის წმინდანად შერაცხილი ერთ-ერთი კათოლიკოსია. ისტორიკოსების ცნობების თანახმად, გარდა სულიერი და ინტელექტუალური სრულყოფისა, ის   გამოირჩევა ასევე ელეგანტურობით. კათოლიკოსობის  11 წელი (717-728 წწ.) წმინდა ჰოვანეს ოძნეცი კათოლიკოსი უმკლავდებოდა  არაბულ  და ბიზანტიურ შევიწროებებს, იბრძოდა   სექტანტობის   წინააღმდეგ. წმინდა კათოლიკოსმა ჰოვანეს ოძნეციმ  დაგვიტოვა    მდიდარი ლიტერატურული მემკვიდრეობა. მისი „სომხურ კანონთა კრებული“ სომხურ სინამდვილეში პირველი დიდი იურიდიული    კრებულია, სადაც თავმოყრილია საეკლესიო  კანონები, იგი ასევე ცნობილია როგორც ავტორი  მრავალი საეკლესიო თხზულებისა.   წმინდა ჰოვანეს კათოლიკოსის  მთავარ  ინიციატივად ითვლება 726 წლის დვინის კრება შეკრებილი   სომხური ეკლესიის კეთილმოწყობისათვის, ასევე იმავე წლის მანაზკერტის კრება, რომელიც შეიკრიბა სომხურ  და სირიულ  ეკლესიებს შორის კავშირის გასამტკიცებლად.  კათოლიკოსის   წმინდა ჰოვანეს ოძნეცის საფლავი მდებარეობს თავის მშობლიურ ოძუნთან - სოფელ არდვის სრბანეს (სურბ ჰოვანეს) ეკლესიის ეზოში,   რომელიც გახდა სანუკვარი მოსალოცი ადგილი მორწმუნე სომეხთათვის. 

ერთმანეთთანაა დაკავშირებული   წმინდა ჰოვჰან ვოროტნეცი (1315-1388)   და წმინდა  გრიგორ ტათევაცი (1346-1410) ვარდაპეტების  სახელები.  წმინდა  გრიგორ ტათევაცი, სომეხთა ეკლესიის   სწავლული და უდიდესი თეოლოგი, სწავლობდა  წმინდა ჰოვჰან ვოროტნეცისთან, შემდგომში  განავითარა  თავისი მასწავლებლის   მიერ დაარსებული ცნობილი ტათევის სკოლა. იგი ავტორია უაღრესად ღირებული სასულიერო ნაშრომებისა და ქადაგებებისა, რომელთაგან გამოირჩევა „გირქ ჰარცმანც“ და ქადაგებების წიგნები. ტათევაცის ჩანაწერების წყალობით მოაღწია ჩვენამდე წმინდა ჰოვანეს ვოროტნეცის  ლიტერატურულმა მემკვიდრეობამ. ჰოვჰან კათოლიკოსი ცნობილი მქადაგებელი იყო.