ՀԻՄՆԱԴՐՎԵԼ Է 1830-ԱԿԱՆ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ:

Աբուլ հայաբնակ գյուղը գտնվում է Սամցխե-Ջավախքի Ախալքալաքի շրջանում՝ Ախալքալաքի և Աբուլ լեռան միջակայքում, անտիկ շրջանի կիկլոպյան ամրոցով, միջնադարյան պարսպի մնացորդներով, ժայռափոր գերեզման-դամբարաններով և, անշուշտ, հինավուրց եկեղեցիներով (Սուրբ Հարություն՝ 10-11-րդ դարեր, Սուրբ Աստվածածին՝19-րդ դար)[1]:

Եկեղեցու հիմնադրում. Մինչև Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հիմնադրումը, գյուղում գործել է 10-11-րդ դարերի ծխական՝ Սուրբ Հարություն անվամբ եկեղեցին[2]։ 1841 թվականի դրությամբ Սուրբ Հարություն եկեղեցին եղել է քարաշեն[3]: Հիշյալ եկեղեցին գործել է մինչև 19-րդ դարի 70-80-ական թվականները, սակայն հետագայում զգացվել է նոր, ավելի ընդարձակ եկեղեցի կառուցելու անհրաժեշտություն, ինչը և նախաձեռնվել է գյուղի բնակիչների կողմից:

Աբուլ գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու կառուցումը սկսվել է 1884 թվականին[4]: Նոր հիմնադրված եկեղեցին գործել է բնականոն հունով: Այսպես` եկեղեցու վերաբերյալ հիշտակությունների կարելի է հանդիպել թեմի եկեղեցիների տեղեկագրերում: 1915-1916 թվականների դրությամբ եկեղեցու ծխականների թիվը հասել է մոտ 1263-ի[5]:

Ճարտարապետություն. Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցված է սրբատաշ տուֆով: Արտաքին չափսերն են 20,2x10,4 մ: Ունի եռանավ հորինվածք, ավանդատներ, երկու զույգ սյուներ: Զանգակատունը գտնվել է արևմտյան ճակտոնի գագաթին. քանդվել է կայծակի հարվածից[6]:

Գեղարվեստական-տարածական լուծմամբ արևմտյան պատի կենտրոնական մասում միջնավորված է քիվով և զարդարված դասական որմնասյուներով: Արևմտյան պատի կենտրոնական մասում քանդակված է խաչ: Արևմտյան կողմից բացված մուտքը զարդարված է քիվով, իսկ նրա վերևում առկա է հայերեն լեզվով գրություն: Տանիքը երեսապատված է մետաղով, որի արևմտյան մասում կառուցված է զանգակատունը: Եկեղեցու ներքին տարածքը կամարակապ սյուներով բաժանված է երեք նավերի: Պատերը սվաղած են և ներկած: Խորանը արևելյան մասում է` իր աջ և ձախ կողմերում կառուցված ավանդատներով: Հյուսիսային պատին տեղակայված է մկրտության ավազանը[7]:

Ծխատեր քահանաներ. Աբուլ գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու քահանաներից են եղել Տեր Հակոբ քհն. Միքայելյանը, ով քահանայագործել է 1839-1840-ական թվականներին[8] և 1870-ական թվականներին քահանայագործած Զաքարիա քահանան [9]:

Դպրոց. Գյուղի ծխական դպրոցը հիմնվել է 19-րդ դարի 60-ական թվականներին: 1868 թվականի դրությամբ աշակերտների թիվը հասնում էր 30-ի[10]: 1891-1914 թթ. դպրոցը չի գործել: Վերաբացվել է 1914/1915 թվականներին[11]: Այդ շրջանում դպրոցի գործունեությանը մեծապես օժանդակել է Կովկասյան բարեգործական ընկերությունը:

Դամբարաններ և Խարաբա գյուղատեղի. Գյուղի արևմտյան կողմում պահպանվել են նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանին վերաբերող դամբարաններ: Գյուղի շրջակայքում պահպանվել են նաև Խարաբա անունով երկու գյուղատեղի, որոնցից մեկում առկա են հիմնավեր եկեղեցու սրբատաշ քարեր, գերեզմանոց[12]:

Եկեղեցու վերաօծում. 2010 թվականի հուլիսի 3-ին, ձեռամբ Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Տ. Վազգեն եպիսկոպոս Միրզախանյանի և մասնակցությամբ Սամցխե-Ջավախքի և Ծալկայի ընդհանուր առաջնորդական փոխա­նորդ Տ. Բաբգէն աբղ. Սալբիյանի, վերաօծվեց Ախալքալաքի շրջանի Աբուլ գյուղի Սուրբ Աստ­վածածին եկեղեցին: Հաջորդ օրը Ախալքալաքի հոգևոր հովիվ Տեր Տաթև քահանա Մարուքյանը նորաօծ եկեղեցում մատուցեց Սբ Պատարագ և կատարեց համայնքային մկրտություն: Բոլոր մկրտվողներին գեղեցիկ խաչեր նվիրեց եկեղեցու բարերար Ստեփան Խանջյանը[13]:

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին վերանորոգվել և տարածքր բարեկարգվել է ծագումով աբուլցի Ստեփան Խանջյանի բարերարությամբ:

Վիրահայոց թեմ

Վրաստանի հայկական պատմամշակութային ժառանգության ուսումնասիրության կենտրոն